وجوه اعرابی کلمه لا اله الا الله (آموزش صوتی)

یکی از مهم‌ترین سوالاتی که برای علاقه‌مندان به زبان عربی ایجاد می‌شود، اعراب لا اله الا الله است. این مقاله مناسب دانشجویان ارشد و دکتری زبان و ادبیات عربی و طلاب حوزه های علمیه یا مدرسان و در نهایت علاقه مندان به دانش های صرف و نحو عربی است. مقاله زیر از رساله ابن هشام در تحلیل جمله «لا اله الا الله» اقتباس شده است.

پادکست اعراب لا اله الا الله – فایل آموزش صوتی استاد امیرحسین رضوانی

اختلاف وجوه اعرابی پیرامون کلمه «الله» (لفظ جلاله) است و در مورد سایر کلمات اختلاف چندانی وجود ندارد. برای این کلمه در مجموع 8 وجه اعرابی در نظر گرفته شده که 6 وجه آن به رفع کلمه (اللهُ) و 2 وجه به نصب آن (اللهَ) اختصاص دارد.
لا: نفی جنس.
إله: اسم لای نفی جنس، مبنی بر فتح، مرفوع محلاً.
الّا: ادات استثناء
و اما مهم‌ترین بخش اعراب لا اله الا الله در کلمه الله است. که شش وجه رفعی و دو وجه نصبی دارد.

شش وجه رفعی کلمه الله

1. بدل از خبر محذوف: طبق این نظر، جمله به این صورت است: «لا الهَ معبودٌ الا اللهُ» و «اللهٌ» بدل از کلمه معبود (خبر محذوف) در نظر گرفته شده و با توجه به تبعیت بدل از مبدل منه در اعراب، مرفوع است. نظر مشهور همین قول است.
2. بدل از ضمیر مستتر در خبر محذوف: این وجه مشابه مورد اول است؛ با این تفاوت که گفته شده بدل از «هو» در کلمه «معبود (اسم مفعول)» است.
3. «الا الله» صفت برای اله باشد: مانند جملات وصفیه، این عبارت در مجموع صفت برای اله است.
4. «الله» صفت باشد: الله صفت برای «اله» است و از آن جایی که موصوف در محل رفع قرار دارد، اعراب الله هم مرفوع است؛ زیرا صفت در اعراب خود از موصوف تبعیت میکند.
5. ساختار استثنا، مفرغ بوده و الله خبر است: در استثنای مفرغ، مستثنی جای کلمه محذوف ما قبل «الا» را پر میکند و از آنجایی که جای «خبر» خالی است، الله خبر این جمله و مرفوع است.
6. الله مبتدای مؤخر است: بنا بر این قول، جلمه در اصل اینگونه بود: «اللهُ إلهٌ» و دخول «لا» و «الّا» جمله را به هم ریخته و به شکل حاضر درآورده.

دو وجه نصبی کلمه الله

1. ساختار استثنا تام و اللهَ مستثنی است: اگر استثنا را تام در نظر بگیریم، اعراب مستثنی منصوب است.
2. صفت «الهَ» باشد: این نظر مشابه وجه چهارم از وجوه رفعی است. با این تفاوت که حرکت ظاهری «اللهَ» مطابق با ظاهر حرکت «الهَ» باشد.

دلیل وجوه فراوان در اعراب لا اله الا الله

در مقاله اعراب لا اله الا الله در صدد تجزیه هر کدام از این موارد نیستیم و اشکالات مختلفی به برخی وجوه وارد است که البته طبق مکاتب مختلف نحوی ممکن است صحیح یا غلط باشد.

اما سوال این است که چرا این جمله خیلی مورد دقت نظر قرار گرفته و اعراب‌های متفاوتی برای آن ذکر شده است؟ چون دانشمندان مسلمان در تخصص‌های مختلف گرایش‌های اعتقادی داشته‌اند و علمای صرف و نحو (ادبیات عربی) از این قاعده مستثنی نیستند. ضمن اینکه این جمله پایه و اساس اعتقادات مسلمانان بوده و هر کدام از وجوه اعرابی فوق تأثیرات معنایی دارد که گاه با عقیده برخی از مسلمانان ناسازگار می‌شود. بنابراین دانشمندان ادبیات سعی کرده‌اند اعراب لا اله الا الله را به گونه ای تجزیه و تحلیل کنند تا با عقیده مورد نظر خودشان سازگاری داشته باشد. دیدگاه‌های مختلف اعتقادی و فقهی در تجزیه و تحلیل بسیاری از آیات قرآن تأثیرات شگرفی بر جای گذاشته است.